Stroke ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ေဖာင္းၿပီးေပါက္ျခင္း
ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာေဖာင္းၿပီး ေပါက္သြားတာေပါ့ေနာ္။ အေျခအေနကေတာ့ စိုးရိမ္ရတယ္။ က်ေနာ္ ဒီေလာက္ပဲ ေျပာလို႔ရမယ္လို႔ ကုတင္တစ္ေထာင္ေဆးရံုက ဦးေႏွာက္ခြဲစိတ္အထူးကုဆရာဝန္ႀကီး ေဒါက္တာျမတ္သူဝင္းက ေျပာပါတယ္။
Stroke (စထုပ္ခ္) လို႔ လူသိမ်ားတဲ့ ဦးေႏွာက္-ေသြးေၾကာေရာဂါကို Cerebrovascular accident (CVA); Cerebral infarction; Cerebral hemorrhage; Ischemic stroke စသျဖင့္ ေခၚေသးတယ္။ Brain attack လို႔လည္း ေခၚတယ္။ ျမန္မာေတြက ေလျဖတ္တာလို႔ ေခၚတယ္။ ေရာဂါကဆိုးလြန္းၿပီး၊ အျဖစ္လည္း မနည္းလွပါ။
လြန္ခဲ့တဲ့ အႏွစ္ ၃ဝ အတြင္း ပိုအျဖစ္မ်ားလာတယ္။ ၉၅ ရာခုိင္ႏႈန္းဟာ အသက္ ၄၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြ ျဖစ္တယ္။ ၃ ပံု ၂ ပံုက ၆၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြ ျဖစ္တယ္။ မိသားစုထဲမွာ တေယာက္မကျဖစ္တာ ေတြ႔ရတယ္။ ေယာက္်ားေတြက မိန္းမေတြထက္ ျဖစ္ႏႈန္းမွာ ၂၅ ရာခုိင္ႏႈန္း ပိုပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြက ေသဆံုးတာမွာ ၆ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း ရွိတယ္။ ဒါဟာ အမ်ိဳးသမီးေတြက သက္တမ္း ပိုရွည္ၾကတာနဲ႔ ေသြးဆံုးတာေတြနဲ႔ ဆက္စပ္ႏိုင္တယ္။ ကင္ဆာ၊ နာတာရွည္ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ-အဆစ္နာေရာဂါ ရွိေနသူေတြ၊ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္နဲ႔ ကေလးဖြားၿပီးသူေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။
Silent stroke (ဆိုင္းလင့္-စထုပ္ခ္) လူမသိ-သူမသိျဖစ္ျခင္း၊
ေရာဂါလကၡဏာေတြ မေပၚေပမယ့္ ဦးေႏွာက္ကိုေတာ့ ထိခိုက္ပ်က္စီးေနတာကိုေခၚတယ္။ ၁၉၉၈ ေလ့လာမႈတခုအရ အေမရိကားမွာ လူေပါင္း ၁၁ သန္း Stroke ျဖစ္တယ္။ ၇၇ဝဝဝဝ ေယာက္ဟာ Silent strokes ျဖစ္ၾကတယ္။ MRI လုပ္မွ အထဲမွာ Infarcts ေသြးခဲ ဒါမွမဟုတ္ Hemorrhages ေသြးယိုေနတာကို သိရတယ္။ ခံစားၿပီး ျဖစ္တာထက္ ၅ ဆပိုတယ္။ အသက္ႀကီးရင္ ပိုျဖစ္တယ္။ Cryptogenic ဆိုုတာ ဘာလို႔လဲ မသိဘဲ ျဖစ္တာကို ေခၚတယ္။ ၃ဝ-၄ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း ရွိတယ္။
ဘာလို႔ျဖစ္ၾကသလဲ
စိတ္ဖိအားမ်ားျခင္းနဲ႔ အရက္ေသာက္ျခင္းေတြဟာ ေယာက္်ားေတြအတြက္ (စထုပ္) ေခၚတဲ့ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ရုတ္တရက္ မေတာ္တဆေရာဂါကို ျဖစ္ေစတဲ့ အဓိကအေၾကာင္းရင္းေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။
အိႏၵိယႏိုင္ငံမွာ (စထုပ္) ရတဲ့ လူနာေပါင္း ၂၉ဝ (ေယာက္်ား ၂၁ဝ + မိန္းမ ၈ဝ) ကို ေလ့လာခဲ့ရာကေန ေတြ႔ရွိရတာ ျဖစ္တယ္။
အိႏၵိယႏိုင္ငံမွာ (စထုပ္) ရတဲ့ လူနာေပါင္း ၂၉ဝ (ေယာက္်ား ၂၁ဝ + မိန္းမ ၈ဝ) ကို ေလ့လာခဲ့ရာကေန ေတြ႔ရွိရတာ ျဖစ္တယ္။
ေယာက္်ားေတြမွာ စိတ္ဖိအားမ်ားျခင္း (၁၈.၆ ရာခုိင္ႏႈန္း )၊ အရက္ေသာက္ျခင္း (၁၄.၈ ရာခုိင္ႏႈန္း)၊ ေရာဂါပိုးဝင္ျခင္း (၉ ရာခုိင္ႏႈန္း)၊ ေဒါစိတ္ျဖစ္ျခင္း (၃.၃ ရာခုိင္ႏႈန္း)၊ ေကဖင္းေသာက္မ်ားျခင္း (၈.၆ ရာခုိင္ႏႈန္း )၊ လိင္နဲ႔ပတ္သက္ျခင္း (၂.၄ ရာခုိင္ႏႈန္း) ေၾကာင့္ျဖစ္ၾကတယ္။
မိန္းမေတြမွာ စိတ္ဖိအားမ်ားျခင္း (၁၅ ရာခုိင္ႏႈန္း)၊ ေဒါစိတ္ျဖစ္ျခင္း (၆.၃ ရာခုိင္ႏႈန္း)၊ ေရာဂါပိုးဝင္ျခင္း (၆.၃ ရာခုိင္ႏႈန္း)၊ ေကဖင္း ေသာက္မ်ားျခင္း (၅ ရာခုိင္ႏႈန္း) နဲ႔ ခြဲစိတ္ကုသရျခင္း (၃.၈ ရာခုိင္ႏႈန္း) ျဖစ္ၾကတယ္။
ေကဖင္းဆိုတာ ေကာ္ဖီ၊ လက္ဖက္ရည္၊ ကိုလာ စတဲ့အရည္ေတြျဖစ္တယ္။
ေကဖင္းဆိုတာ ေကာ္ဖီ၊ လက္ဖက္ရည္၊ ကိုလာ စတဲ့အရည္ေတြျဖစ္တယ္။
အရင္က အသက္ႀကီးမွျဖစ္တာမ်ားေပမယ့္ အခု အသက္ငယ္သူေတြမွာလည္း ျဖစ္လာေနတယ္။
စိုးရိမ္စိတ္မ်ားတာ၊ စိတ္ဖိအားမ်ားတာနဲ႔ ေၾကာက္စိတ္ေတြျဖစ္လာၿပီးေနာက္ ဒီေရာဂါျဖစ္လာၾကတတ္တယ္။
စိုးရိမ္စိတ္မ်ားတာ၊ စိတ္ဖိအားမ်ားတာနဲ႔ ေၾကာက္စိတ္ေတြျဖစ္လာၿပီးေနာက္ ဒီေရာဂါျဖစ္လာၾကတတ္တယ္။
ဒီေရာဂါဟာ ဦးေႏွာက္ကိုေပးပို႔ေနတဲ့ ေသြးေၾကာလမ္းေၾကာင္းမွာ တခုခုမွားသြားရင္ ျဖစ္လာေစတယ္။ ဦးေႏွာက္က ေသြးမရတာကို စကၠန္႔ပိုင္းထက္ပိုၿပီး မခံႏိုင္ဘူး။ ဦးေႏွာက္ (ဆဲလ္) ေတြ ေသကုန္တယ္။ ထိခိုက္မႈဟာ ရာသက္ပန္ ျဖစ္တယ္။ အဓိက ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။
(၁) ေသြးခဲေလးကေန က်ဥ္းေနတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲမွာ ပိတ္ေနတာေၾကာင့္ ျဖစ္တာကို Thrombotic stroke ေခၚတယ္။
(၂) ကိုယ္ခႏၶာရဲ႕ တျခားေနရာေတြမွာရွိေနတဲ့ ေသြးခဲက ကြဲထြက္ၿပီး ဦးေႏွာက္ဆီကို ေရာက္လာတာေၾကာင့္ ျဖစ္တာကို Embolic stroke လို႔ေခၚတယ္။
ေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိသူေတြကေတာ့ -
ေသြးတိုးေရာဂါ၊
Atrial fibrillation ႏွလံုးခုန္မမွန္တာ၊
ဆီးခ်ိဳ၊
မိသားစုထဲမွာ အဲလိုျဖစ္သူရွိတာ၊
မိသားစုထဲမွာ အဲလိုျဖစ္သူရွိတာ၊
(ကိုလက္စေထာ) မ်ားေနတာ၊
အသက္ႀကီးလာတာ၊ ၅၅ ႏွစ္ေက်ာ္တာ၊
အသားမည္းျဖစ္တာ၊
ႏွလံုးေရာဂါလည္း ရွိေနမယ္၊ ေျခေထာက္ပိုင္းကို ေသြးေၾကာေတြက က်ဥ္းလို႔ေသြးေလွ်ာက္တာလဲ ေႏွးမယ္ဆိုရင္၊
လူအဝလြန္သူေတြ၊
အရက္ေသစာ အေသာက္မ်ားသူေတြ၊
အငန္နဲ႔ အဆီစား မ်ားသူေတြ၊
ေဆးလိပ္ ေသာက္သူေတြ၊
(ကိုကိန္း) နဲ႔ တားျမစ္တားတဲ့ေဆးေတြကို သံုးသူေတြ၊
အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္ၿပီး ကိုယ္ဝန္တားေဆး သံုးသူအမ်ိဳးသမီးေတြလည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္ၿပီး ကိုယ္ဝန္တားေဆး သံုးသူအမ်ိဳးသမီးေတြလည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ေသြးခဲေၾကာင့္ ျဖစ္တာမွာ ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ (၁) ေသြးလႊတ္ေၾကာႀကီးေရာဂါ နဲ႔ (၂) Sickle cell anemia ေသြးအားနည္းေရာဂါကေန ျဖစ္ေစတယ္။ ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကို လာပိတ္ေစႏိုင္တာက Fat အဆီခဲ၊ Cholesterol (ကိုလက္စေထာ) နဲ႔ ကင္ဆာ (ဆဲလ္) ေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဗက္တီးရီးယား ဥပမာ Infectious endocarditis ႏွလံုးေရာဂါကေန လာတာမ်ိဳးကေနလည္း ျဖစ္တယ္။ Atrial fibrillation ႏွလံုးေရာဂါကေန ျဖစ္တာမ်ားတယ္။ Atrial or ventricular septal defect ႏွလံုးေရာဂါေတြကေနလည္း လာမယ္။ Deep vein thrombosis အတြင္းထဲမွာရွိတဲ့ ေသြးျပန္ေၾကာထဲကေနလည္း လာႏိုင္တယ္။ အဆို႔ရွင္ အတုတပ္ထားတဲ့ ႏွလံုးကေသြးခဲဟာ ဦးေႏွာက္ကို လာပိတ္တာလည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အဲလို တျခားေနရာက လာတာမ်ိဳးအတြက္ လာရင္းေရာဂါကိုပါ ကုသရမယ္။
ေသြးေၾကာက်ဥ္းရာကေနျဖစ္ရင္ Atherosclerotic plaque (ပလိပ္) ေခၚတဲ့ Sticky substance ခပ္ေစးေစးအရာ ျဖစ္လာတယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲက ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ အားနည္းလာရင္ ေပါက္ထြက္ႏိုင္တယ္။ ေသြးယိုထြက္ၿပီး Hemorrhagic stroke ျဖစ္မယ္။
ဘယ္လိုခံစားရမလဲ
ဦးေႏွာက္ရဲ႕ ဘယ္ေနရာမွာ ျဖစ္သလဲအေပၚ မူတည္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ျဖစ္တာမသိဘဲ ေနတတ္တယ္။ ျဖစ္တာက ရုတ္တရက္ပဲ။ ျဖစ္စ ၁ ရက္ ၂ ရက္မွာ ျဖစ္လိုက္ ေပၚလိုက္လည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ပထမဆံုး အႀကိမ္က ခံစားရတာ အျပင္းထန္ဆံုးပဲ။ ဒါေပမယ့္ ေနာက္ျဖစ္ရင္ ဆိုးဆိုးလာေတာ့မယ္။
ေခါင္းကိုက္မယ္။ ႐ုတ္တရက္ျဖစ္မယ္။ ပက္လက္လွဲခ်ိန္ ျဖစ္တယ္။ အိပ္ရာကေန ႏိုးလာမယ္။ အေနအထား ေျပာင္းတာနဲ႔ ပိုဆိုးမယ္။
ေခါင္းကိုက္မယ္။ ႐ုတ္တရက္ျဖစ္မယ္။ ပက္လက္လွဲခ်ိန္ ျဖစ္တယ္။ အိပ္ရာကေန ႏိုးလာမယ္။ အေနအထား ေျပာင္းတာနဲ႔ ပိုဆိုးမယ္။
ေခါင္းမူးေနမယ္၊ အိပ္ခ်င္ေနမယ္၊ သတိမေကာင္းျဖစ္မယ္၊ သတိလစ္မယ္၊ နားေကာင္းေကာင္း မၾကားျဖစ္မယ္၊ အရသာ မေကာင္း ျဖစ္မယ္၊ စိတ္ရႈတ္ေထြးေနမယ္၊
နာတာ-ထိတာ-ဖိတာကို ခံစားမႈ၊ အပူ-အေအးသိတာ အရင္လိုမဟုတ္ျဖစ္မယ္၊
အမ်ိဳရခက္မယ္၊ စာအေရးရ အဖတ္ရခက္မယ္၊ ဆီး-ဝမ္းအသြားရ အထိန္းရခက္မယ္၊ ကိုယ္ကို ထိန္းမတ္လို႔ မရျဖစ္မယ္၊ အျပန္အလွန္ထိန္းညႇိ မေကာင္းျဖစ္မယ္၊
မ်က္ႏွာ-ေျခ-လက္ ႂကြက္သားေတြ အားနည္းမယ္ (တဘက္တည္းျဖစ္တာ မ်ားတယ္)၊ ထံု-က်င္ေနမယ္ (တဘက္ထတည္းျဖစ္တာ မ်ားတယ္)၊ ကိုယ္ကို မထိန္းႏိုင္တာ၊ လမ္းမေလွ်ာက္ႏိုင္ျဖစ္မယ္။ ကိုယ္တျခမ္း ေလျဖတ္တယ္လို႔ ေခၚတယ္။
နာတာ-ထိတာ-ဖိတာကို ခံစားမႈ၊ အပူ-အေအးသိတာ အရင္လိုမဟုတ္ျဖစ္မယ္၊
အမ်ိဳရခက္မယ္၊ စာအေရးရ အဖတ္ရခက္မယ္၊ ဆီး-ဝမ္းအသြားရ အထိန္းရခက္မယ္၊ ကိုယ္ကို ထိန္းမတ္လို႔ မရျဖစ္မယ္၊ အျပန္အလွန္ထိန္းညႇိ မေကာင္းျဖစ္မယ္၊
မ်က္ႏွာ-ေျခ-လက္ ႂကြက္သားေတြ အားနည္းမယ္ (တဘက္တည္းျဖစ္တာ မ်ားတယ္)၊ ထံု-က်င္ေနမယ္ (တဘက္ထတည္းျဖစ္တာ မ်ားတယ္)၊ ကိုယ္ကို မထိန္းႏိုင္တာ၊ လမ္းမေလွ်ာက္ႏိုင္ျဖစ္မယ္။ ကိုယ္တျခမ္း ေလျဖတ္တယ္လို႔ ေခၚတယ္။
စိတ္လႈတ္ရွားမႈ-စိတ္ပံုစံ ေျပာင္းမယ္၊ စကားေျပာရခက္မယ္၊ သူမ်ားေျပာတာကို နားမလည္ျဖစ္မယ္၊
မ်က္ခြံေအာက္က်ေနမယ္၊ မ်က္စိကို လႈတ္မရဘူး၊ သူငယ္အိမ္ဟာ အလင္းေရာင္ကို တုံ႔ျပန္တာ ေႏွးမယ္၊ မ်က္စိ အၾကည့္ရခက္မယ္၊
ႏွလံုးခုန္-အသက္ရွဴ မမွန္တာ၊
ေခါင္းကို တဖက္ဖက္ကို ေကာင္းေကာင္းလွည့္မရတာ၊
လွ်ာကိုေကာင္းေကာင္း အသံုးမခ်ႏိုင္ဘူး၊
မွတ္ဉာဏ္ေလွ်ာ့မယ္။
မ်က္ခြံေအာက္က်ေနမယ္၊ မ်က္စိကို လႈတ္မရဘူး၊ သူငယ္အိမ္ဟာ အလင္းေရာင္ကို တုံ႔ျပန္တာ ေႏွးမယ္၊ မ်က္စိ အၾကည့္ရခက္မယ္၊
ႏွလံုးခုန္-အသက္ရွဴ မမွန္တာ၊
ေခါင္းကို တဖက္ဖက္ကို ေကာင္းေကာင္းလွည့္မရတာ၊
လွ်ာကိုေကာင္းေကာင္း အသံုးမခ်ႏိုင္ဘူး၊
မွတ္ဉာဏ္ေလွ်ာ့မယ္။
စစ္ေဆးမႈေတြ
Angiogram လုပ္ရင္ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ေသြးေၾကာပိတ္ေနတာ၊ ေသြးယိုေနတာ ျမင္ရမယ္။
Carotid duplex (Ultrasound) ရိုက္ရင္ လည္ပင္းက Carotid arteries ေသြးလႊတ္ေၾကာ က်ဥ္းေနတာ ျမင္ရမယ္။
Carotid duplex (Ultrasound) ရိုက္ရင္ လည္ပင္းက Carotid arteries ေသြးလႊတ္ေၾကာ က်ဥ္းေနတာ ျမင္ရမယ္။
CT Scan of the brain နဲ့ MRI Scan of the brain ေတြလုပ္ႏိုင္တယ္။
MRA နဲ့ CT angiography လုပ္ရင္ ဦးေႏွာက္ထဲက ေသြလႊတ္ေၾကာေတြ ပံုမွန္မဟုတ္တာ ျမင္ရမယ္။
Bleeding time, Blood cholesterol and sugar, Blood clotting tests, CBC နဲ႔ ECG ေတြလည္း လုပ္ႏိုင္တယ္။
MRA နဲ့ CT angiography လုပ္ရင္ ဦးေႏွာက္ထဲက ေသြလႊတ္ေၾကာေတြ ပံုမွန္မဟုတ္တာ ျမင္ရမယ္။
Bleeding time, Blood cholesterol and sugar, Blood clotting tests, CBC နဲ႔ ECG ေတြလည္း လုပ္ႏိုင္တယ္။
ဘယ္လိုကုသမလဲ
တကယ့္အေရးေပၚျဖစ္တယ္။ ေဆးရံုတက္ ကုသရမယ္။ အမ်ားဆံုး လူနာေတြဟာ ၃ နာရီအတြင္း ေရာက္ၾကတယ္။ ေသြးခဲေၾကာင့္ ျဖစ္တာဆိုရင္ Thrombolytic therapy ေသြးခဲေက်ေဆး ခ်က္ခ်င္း ေပးရတယ္။ လူတိုင္းကိုေတာ့ မေပးရပါ။ ေရာဂါလကၡဏာစၿပီး ၃ နာရီအတြင္းဆို ေပးႏိုင္တယ္။ ေသြးခဲလို႔ မဟုတ္ဘဲ ေသြးယိုလို႔ ျဖစ္ေနခ်ိန္ဆိုရင္ ဒီေဆးေၾကာင့္ ပိုဆိုးေစမယ္။
ေသြးခဲေၾကာင့္ ျဖစ္တာအတြက္ Blood thinners ေသြးက်ဲေဆးျဖစ္တဲ့ Heparin or Warfarin (Coumadin) ေဆးကိုလည္း သံုးတယ္။ Aspirin နဲ႔ Clopidogrel (Plavix) ေတြကိုလည္း ေပးႏိုင္တယ္။ ေသြးခဲပိတ္လို႔ျဖစ္ရင္ အခ်ိန္လည္း မီမယ္ဆိုရင္ Thrombolysis ေသြးခဲကို ေခ်ဖ်က္နည္းနဲ႔ Thrombectomy ခြဲစိတ္နည္းေတြ လုပ္ႏိုင္တယ္။ Medications ေဆးေပးနည္းမွာ Aspirin, Clopidogrel, Dipyridamole ေဆးေတြကို Platelets ေသြးမႈံေတြစုၿပီး ေသြးမခဲေအာင္ လုပ္ေပးႏိုင္တယ္။ Thrombolysis ဆိုတာ ေဆးနဲ႔ ေသြးခဲကို ေခ်ဖ်က္နည္း ျဖစ္တယ္။ tissue Plasminogen Activator (tPA) ေဆးမ်ိဳး သုံးတယ္။ ခ်က္ခ်င္းျဖစ္တာအတြက္ သံုးသင့္-မသင့္ အယူအဆ မတူၾကဘူး။
ေသြးယိုတာအတြက္ ခြဲစိတ္နည္း သံုးလို႔ရတာလဲ ရွိတယ္။ Carotid artery လည္ပင္း-ေသြးလႊတ္ေၾကာကို ခြဲစိတ္ရတာလဲ ရွိတယ္။ Mechanical thrombectomy စက္သံုးနည္းလဲ ရွိတယ္။ ခ်က္ခ်င္းျဖစ္တာအတြက္ သံုးတယ္။ ေပါင္ျခံက Femoral artery ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲကို Catheter ပိုက္ငယ္ေလးတခု ဦးေႏွာက္ ေသြးေပးစနစ္ထဲအထိ ထိုးသြင္းရတယ္။ Corkscrew-like device ကရိယာေလးကေန ေသြးခဲကို ဆုပ္ယူေစမယ္။ Angioplasty and stenting နည္းဆိုတာကလဲ ခ်က္ခ်င္း ျဖစ္တာကို သံုးတယ္။
ေခါင္းထဲမွာ ေသြးယိုတာျဖစ္ရင္ Neurosurgical evaluation ေလ့လာမႈေတြ လုပ္ရမယ္။ ေသြးယိုတဲ့ အေၾကာင္းကို ရွာၿပီး ကုသရမယ္။ ခြဲစိတ္တာ သိပ္မလိုတတ္ဘူး။ ေသြးတိုး ရွိေနခ်ိန္မွာ ေသြးက်ေဆး ေပးရတယ္။ တခ်ိဳ႕က အစာအာဟာရနဲ႔ အရည္ျဖည့္ေပးဖုိ႔ လိုမယ္။
ေဆးကုတာအျပင္ (ဖီဇီကယ္သာရာပီ)၊ စကားေျပာနည္း၊ လုပ္ငန္းဆိုင္ရာ ကုသနည္း၊ အစာမ်ိဳနည္းေတြလည္း လိုႏိုင္တယ္။ ေရရွည္အတြက္ ဆက္လုပ္ေပးရတယ္။ ျပန္ၿပီး နာလန္ထေရးနဲ႔ ေနာင္မျဖစ္ေအာင္အတြက္ လုပ္ရတယ္။
ေနာက္ဆက္တြဲ ျဖစ္ႏိုင္တာေတြကေတာ့ အစားအေသာက္ေတြ အသက္ရွဴလမ္းထဲ ေရာက္တာ၊ ဉာဏ္ သံုးရတဲ့အလုပ္ ခ်ိဳ႕ယြင္းတာ၊ လိမ့္က်တာ၊ မလႈပ္ရွားႏိုင္တာ၊ ကိုယ္တျခမ္း၊ တခ်ိဳ႕ေနရာေတြ ေလျဖတ္တာ၊ ႂကြက္သားေတြ ေတာင့္တင္းေနတာ၊ အစာအာဟာရ မျပည့္ဝတာ၊ ဖိအားဒဏ္ေၾကာင့္ အနာျဖစ္တာ၊ စကား ေကာင္းေကာင္းမေျပာႏိုင္တာ၊ နားမလည္တာ၊ ေတြးေတာတာ၊ အာရံုစိုက္တာ အားနည္းတာ။
ေရာဂါလကၡဏာေတြ ဆင္တူတိုင္းေတာ့ Stroke မဟုတ္ပါ။ Brain tumor ဦးေႏွာက္ကင္ဆာ၊ Subdural hematoma ဦးေႏွာက္အဖံုးလႊာေအာက္မွာရွိတဲ့ေသြးခဲ၊ ဗက္တီးရီးယား၊ မိႈကေနျဖစ္ေစတဲ့ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ျပည္တည္နာ၊ ဗိုင္းရပ္စ္ ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ၊ တခ်ိဳ႕ေဆးေတြ မ်ားသံုး-ေပးတာ၊ Sodium, Calcium, Glucose ဓယတ္ဆားေတြ နည္းသြားတာေတြကေန ခပ္ဆင္ဆင္ ျဖစ္တတ္တယ္။
ဒုတိယအႀကိမ္ ထပ္မျဖစ္ေအာင္
၁. Anticoagulation ေသြးမခဲေဆးနည္း သံုးတယ္။ Non-valvular atrial fibrillation ျဖစ္ေနသူေတြဆိုရင္ ဒီနည္းေၾကာင့္ ၆ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း သက္သာေစႏိုင္တယ္။ Antiplatelet agents ကေန ၂ဝ% ေလွ်ာ့နည္းေစမယ္။ Embolic stroke ျဖစ္တာကို Anti-coagulation ေစာေစာေပးလို႔ ေဘးျဖစ္ေစႏိုင္တာကိုလဲ ေထာက္ျပထားတယ္။
၂. Carotid stenosis ျဖစ္ေနရင္ Carotid endarterectomy ခြဲစိတ္ေပးတာကလည္း အက်ိဳးမ်ားေစမယ္။
၃. ေဆးလိပ္မေသာက္ပါနဲ႔၊ (ကိုလက္စေထာ) ထိန္းပါ၊ ေသြးတိုးထိန္းပါ၊ ဆီးခ်ိဳထိန္းပါ၊ ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္း ပံုမွန္ တေန႔ နာရီဝက္လုပ္ပါ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ထိန္းပါ၊ အရက္ျဖတ္ပါ-ေလွ်ာ့ပါ၊ မူးယစ္ေဆးဝါး ျဖတ္ပါ၊
၄. အစာအဟာရ မွ်တျပည့္စံုပါေစ။ အသီး-အရြက္၊ အသီးအႏွံစားပါ၊ အဆီး-အခ်ိဳ-အငန္ ေလွ်ာ့စားပါ၊ အဆီလြတ္အသား စားပါ၊ ႏို႔ထြက္အစာေတြ ေလွ်ာ့ပါ၊ ဆိုင္ဝယ္စား အစာေတြ သတိထားပါ၊ Saturated fat, Partially-hydrogenated နဲ႔ Hydrogenated fats ေတြ သတိထားပါ။
၅. ကိုယ္ဝန္-တားေဆးသံုးရင္ ဆရာဝန္ကို တိုင္ပင္ပါ၊
အလားအလာ
အမ်ိဳးအစား၊ ဘယ္ေလာက္ပ်က္စီးသြားခဲ့သလဲ၊ ဘယ္ေနရာေတြကို ထိခိုက္သြားသလဲ၊ ေဆးကုသမႈကို ဘယ္ေလာက္ျမန္ျမန္ ရခဲ့သလဲ ဆိုတာေတြအေပၚ မူတည္ၿပီး –
လံုးဝေကာင္းတာနဲ႔ တခ်ိဳ႕အလုပ္ေတြ ျပန္မေကာင္းႏိုင္ေတာ့တာ ျဖစ္တယ္။ တဝက္မက လူနာေတြဟာ အိမ္မွာတင္ေနႏိုင္ၿပီး အေတာ္ျပန္လုပ္ႏိုင္ၾကတယ္။
လံုးဝေကာင္းတာနဲ႔ တခ်ိဳ႕အလုပ္ေတြ ျပန္မေကာင္းႏိုင္ေတာ့တာ ျဖစ္တယ္။ တဝက္မက လူနာေတြဟာ အိမ္မွာတင္ေနႏိုင္ၿပီး အေတာ္ျပန္လုပ္ႏိုင္ၾကတယ္။
Ischemic stroke ျဖစ္သူေတြက Hemorrhagic stroke ျဖစ္သူေတြထက္ ကံေကာင္းၾကတယ္။
ဒုတိယအႀကိမ္ ထပ္ျဖစ္တာဟာ ပထမအႀကိမ္ေနာက္ လနည္းနည္းအၾကာမွာ ျဖစ္တတ္တယ္။
Disability မသန္မစြမ္းျဖစ္တာ ၇၅ ရာခုိင္ႏႈန္း ရွိတယ္။ ႐ုပ္ပိုင္း၊ စိတ္ပိုင္း၊ ထိခိုက္ေစမယ္။
Post stroke depression စိတ္ဓါတ္က်တာ ၃ဝ-၅ဝ ရာခုိင္ႏႈန္းမွာ ခံစားရမယ္။
Emotional lability ခံစားမႈ အားနည္းသြားတာ ၂ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း မွာ ျဖစ္ေစတယ္။
Seizures တက္တတ္တာကို ၁ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း မွာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ဒုတိယအႀကိမ္ ထပ္ျဖစ္တာဟာ ပထမအႀကိမ္ေနာက္ လနည္းနည္းအၾကာမွာ ျဖစ္တတ္တယ္။
Disability မသန္မစြမ္းျဖစ္တာ ၇၅ ရာခုိင္ႏႈန္း ရွိတယ္။ ႐ုပ္ပိုင္း၊ စိတ္ပိုင္း၊ ထိခိုက္ေစမယ္။
Post stroke depression စိတ္ဓါတ္က်တာ ၃ဝ-၅ဝ ရာခုိင္ႏႈန္းမွာ ခံစားရမယ္။
Emotional lability ခံစားမႈ အားနည္းသြားတာ ၂ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း မွာ ျဖစ္ေစတယ္။
Seizures တက္တတ္တာကို ၁ဝ ရာခုိင္ႏႈန္း မွာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ -
